Voedselkeuzelogo #9: daarom dus

In Nederland kregen we in 2006 een voedselkeuzelogo: Het Vinkje (Ik Kies Bewust). Zo’n voedselkeuzelogo moest consumenten helpen gezonde keuzes maken, door ze te helpen met begrijpelijke informatie en de voedingsmiddelensector te stimuleren hun producten te verbeteren. Sinds 2018 is Het Vinkje niet meer te vinden op verpakkingen van voedingsmiddelen. Toch was het logo heel bekend of berucht. Eerst nog een stukje geschiedenis.

De afzender is van belang

Het Vinkje ontstond doordat onze overheid de voedingsmiddelensector 15 jaar geleden opriep om te komen tot 1 voedselkeuzelogo. Dat deed de voedingsmiddelensector, destijds met Unilever en FrieslandCampina voorop, zo ontstond in 2006 het ‘Ik Kies Bewust’ logo. Doordat Albert Heijn parallel zijn Keuze Klavertje introduceerde voor uitsluitend eigen huismerkartikelen, en  ‘Ik Kies Bewust’ openstond voor alle anderen, groeide het ‘Ik Kies Bewust’ initiatief destijds heel snel. In 2010 gingen Klavertje en ‘Ik Kies Bewust’ samen tot Het Vinkje. De voedingsmiddelensector was initiatiefnemer én eigenaar: juist dat maakte het logo minder geloofwaardig.

Het Vinkje was niet te koop

Voedingsmiddelenbedrijven moesten betalen om het Vinkje op hun gezondere producten te mogen dragen. Dat deden ze naar draagkracht. Grotere bedrijven met meer omzet, betaalden een hoger bedrag. Met dat geld werd de controle of een voedingsmiddel voldeed aan de criteria gefinancierd en ook de communicatie naar consumenten over wat het voedselkeuzelogo betekende. Op zich heel logisch want deze dingen kosten geld, alleen al gauw werd onterecht gesuggereerd dat bedrijven het Vinkje konden kopen.

Verwarrend voor consumenten

Het Vinkje was een voedselkeuzelogo dat alleen op voedingsmiddelen stond die gezond waren, volgens de vastgestelde criteria (voor suiker, zout, verzadigd vet, transvet, energie en voedingsvezel). Als een voedingsmiddel geen Vinkje had, kon je als consument dus niet zien of het een ongezonde keuze was, of dat de fabrikant helemaal niet meedeed.

Draagvlak en snelheid is ook van belang

Vanwege de ongeloofwaardigheid van een voedselkeuzelogo waar de voedingsindustrie eigenaar van is, is het goed dat nu de overheid aan het stuur zit. En dat er gezocht wordt naar een breed draagvlak waarin bedrijfsleven, wetenschap, maatschappelijke organisaties worden meegenomen. Het nadeel hiervan is wel dat het langzaam gaat. De voedingsmiddelensector wacht al sinds 2018 op een nieuwe set van criteria waarop ze zich kunnen richten. Het ongeduld bij supermarkten en producenten waarover ik eerder schreef is ergens wel begrijpelijk.

Een voedselkeuzelogo op alle producten

Ook de ontwikkeling van een verplicht logo of een logo waaraan je kunt zien of een fabrikant meedoet aan het logo is een stap in de goede richting.  Een voorbeeld van die laatste is de eerder besproken Nutri-Score. Als een fabrikant meedoet moeten alle producten een logo krijgen: A,B,C,D en E. In een vorige blog kon je lezen dat bedrijven daar nu helaas opportunistisch mee omgaan (zie ook de afbeelding). De verschijningsvorm van Nutri-Score maakt het in principe een beter logo dan het Vinkje omdat consumenten kunnen zien of bedrijven meedoen of niet.

Wetenschappelijke onderbouwing

Ook belangrijk is of een logo wetenschappelijk onderbouwd is. Het ‘Ik Kies Bewust’ logo had die wetenschappelijke onderbouwing. Ik heb er destijds aan meegewerkt, de uitdaging was om dit onafhankelijk van mijn toenmalige werkgever (Unilever) te doen. Hiervoor was een werkwijze afgestemd, waarbij betrokken bedrijven zich niet inhoudelijk mochten bemoeien met de onderbouwing die met een groep internationale wetenschappers werd ontwikkeld. Als je wilt weten hoe we dat deden: kijk naar het supplement bij de wetenschappelijke publicatie hierover. Criteria werden iedere 4 jaar aangescherpt door een wetenschappelijke commissie. Ook werd de effectiviteit bij consumenten en producenten onderzocht. En de potentiële effecten op gezondheid. Na 2010 is er echter weinig meer onderzocht en gepubliceerd over de effectiviteit van het Vinkje. Dat is pakte negatief uit voor het logo, want hierdoor kregen de critici een groter aandeel van het lawaai.

Dat monitoren van effecten is belangrijk

De wetenschappers achter Nutri-Score publiceren een grote stroom wetenschappelijke artikelen. Hun onderzoek gaat vooral over de validatie van het algoritme en de effectiviteit bij consumenten. Vaak vergelijkbare onderzoeken in verschillende landen. Zie vorige blog. Op deze manier wordt het logo ‘geladen’ met steeds opnieuw (vergelijkbare) actuele informatie. Best slim. Nutri-Score wordt steeds bekender. Toch blijven er problemen met het algoritme. En de meest interessante onderzoeksvraag wordt er niet mee beantwoord: Heeft het voedselkeuzelogo echt effect op de gezondheid van de consument? Dat blijft lastig te onderzoeken. En het is maar de vraag of alleen een voedselkeuzelogo zo effectief zal zijn op de gezondheid van de consument. Wel als onderdeel van een beleid, waar ook maatregelen bij horen zoals suikertaks, (verplichte) doelen voor productverbetering en het verbieden van alle kidsmarketing. En dan maakt het niet zo uit of het Nutri-Score of een ander voedselkeuzelogo is, zolang het maar verplicht is voor alle producten.

Daarom een logo

De kracht van het certificeren door middel van een voor de consument zichtbaar logo is een veel gebruik mechanisme om het aanbod te sturen. Of het nu over Beter-Leven vlees gaat, over duurzame vis, over eerlijke chocolade, of over gezondheid. Als de achterliggende criteria maar goed onderbouwd zijn en het proces van toekenning van de logo’s in orde is. En dan kan het soms best nog heel ingewikkeld zijn in onze complexe voedingsketen… daar heb ik ook ooit over geblogd. Dus simpel is het niet, maar toch zie ik een voedselkeuzelogo als een middel om veranderingen teweeg te brengen. Vooral door voedingsmiddelenfabrikanten aan te sporen gezondere producten te maken.

Daarom hoop ik over 2(?) jaar in mijn supermarkt veel meer voedselkeuzelogo’s te zien, die consumenten écht helpen. En supermarkten die consumenten helpen gezonde keuzes te maken, niet alleen door een gezonder aanbod maar ook door die gezondere keuzes in de aanbieding te doen.

Over het voedselkeuzelogo

Al 20 jaar is een voedselkeuzelogo 1 van mijn favoriete onderwerpen, als het gaat om een gezondere voedselomgeving. Je kunt het vanuit veel perspectieven bekijken: overheid, consument, voedingsmiddelensector, wetenschap. Een internationale wetenschappelijke commissie is in februari 2021 begonnen met de herziening van het algoritme van Nutriscore. De discussie over een verplicht voedselkeuzelogo in Europa is sinds de publicatie van de Farm to Fork Strategie weer opgelaaid . Kortom een goed moment voor een serie blogs over voedselkeuzelogo’s. Hierin probeer ik voedselkeuzelogo’s uit te leggen en wat volgens mij een oplossing kan zijn.

Bekijk alle blogs in deze serie:

• Voedselkeuzelogo #1: waarom eigenlijk?
• Voedselkeuzelogo #2: het Nutri-Score algoritme
• Voedselkeuzelogo #3: algoritme aanpassen, hoe dan?
• Voedselkeuzelogo #4: Belangen in Europa
• Voedselkeuzelogo #5: de overheid
• Voedselkeuzelogo #6: de voedingsmiddelensector
• Voedselkeuzelogo #7: de consument
• Voedselkeuzelogo #8: wat zegt de wetenschap?