Voedselkeuzelogo #8: wat zegt de wetenschap?

Gezonde keuzes gemakkelijker maken is het doel van een voedselkeuzelogo. Door consumenten te helpen met begrijpelijke informatie en door de voedingsmiddelensector te stimuleren hun producten gezonder te maken. Maar werkt het echt? Worden we echt gezonder door een voedselkeuzelogo? Wat is het bewijs hiervoor? Na de blogs over het perspectief van de overheid, de voedingsmiddelensector en de consument, nu een blog over de wetenschap achter voedselkeuzelogo’s.

Wetenschappelijke validatie algoritme

Achter een voedselkeuzelogo zoals Nutri-Score zit een algoritme (hier uitgelegd ). Dat is een verzameling criteria waarmee de voedingsmiddelen gecategoriseerd worden op basis van hun samenstelling, dus b.v. hoeveel zout verzadigd vet en suiker ze bevatten. Zo’n algoritme kan op verschillende manieren worden gevalideerd: door te kijken in welke mate het onderscheid kan maken tussen gezondere en minder gezondere producten, door te toetsen of het aansluit bij de voedingsrichtlijnen en door te berekenen in welke mate het gezondheidseffecten kan hebben. 

Bewijs consumenten

Onderzoek bij consumenten kwam al even langs in de vorige blog. Er zijn heel veel onderzoeken gedaan met vragenlijsten waarin consumenten worden gevraagd of ze de diverse voedselkeuzelogo’s waarderen, of ze deze begrijpen, of de logo’s hen helpen gezondere keuzes te maken en of ze van plan zijn de logo’s te gaan gebruiken. Meestal worden verschillende logo’s met elkaar vergeleken. Het meest onderzocht zijn Stoplichten, Nutri-Score en de Australische/Nieuw-Zeelandse Health Star Rating (Afbeelding). Welk logo het beste scoort, heeft vaak te maken met hoe bekend consumenten ermee zijn. Een positief resultaat uit zo’n onderzoek betekent echter nog niet dat consumenten zo’n logo ook echt gebruiken om gezondere boodschappen te doen. Onderzoek om deze vraag te beantwoorden, is veel lastiger uit te voeren. Daarom is het ook veel minder gedaan.

Bewijs gezondere boodschappen in het winkelwagentje

In februari dit jaar (2021) publiceerden onderzoekers een overzicht waarin ze resultaten van 15 van dit soort onderzoeken naast elkaar zetten. Diverse voedselkeuzelogos werden hierin meegenomen: Stoplichten, Health Star Rating, Dagelijkse Referentie Inname, Waarschuwingslogo’s (zie afbeelding). Nutri-Score zat hier niet bij. Uiteindelijk concludeerden de onderzoekers dat het niet te zeggen is of de diverse voedselkeuzelogo’s  effect hebben op hoe  gezond de boodschappen die consumenten doen zijn. Of voedselkeuzelogo’s consumenten tot het maken van gezondere keuzes stimuleren, blijft dus onduidelijk.

Bewijs productverbetering

Maar misschien worden boodschappen zelf wel gezonder door aanpassingen van voedingsproducenten? Er zijn wel een paar aanwijzingen dat voedselkeuzelogo’s de voedingsmiddelensector stimuleren tot productverbetering. In 2019 werd door onderzoekers een overzicht van 60 verschillende onderzoeken gemaakt. De onderzoeken in dit overzicht zijn divers, ze kijken naar effecten van verplichte etikettering zoals voedingswaarden en niet-verplichte etikettering (de meeste voedselkeuzelogo’s). Ze ontdekten dat de voedingsmiddelenindustrie onder invloed van die etiketten en logo’s gehaltes van zout en van het ongezonde transvet in hun producten had verlaagd. Ongeveer een jaar later in ander overzicht werd eveneens geconcludeerd dat voedselkeuzelogo’s in potentie voedingsmiddelenbedrijven aanzet tot productverbeteringen.

Bewijs gezondheid

Uiteindelijk gaat het erom of de gezondheid van consumenten verbetert. Maar ja, als de effecten van logo’s al niet zo groot zijn, welk gezondheidseffect kun je daar dan eigenlijk van verwachten? Hoewel praktijkmetingen van gezondheidseffecten van voedselkeuzelogo’s dus lastig zijn, kunnen potentiële gezondheidseffecten op voedingsinname en risico op b.v. hart- en vaatziekten wel gemodelleerd worden. Deze modelberekeningen laten zien is dat er wel veel potentie is. Maar de realiteit is weerbarstig. Omdat een voedselkeuzelogo meestal niet verplicht is, zijn de effecten niet zo groot. Ook dat laten de modelberekeningen zien.

Bewijs effectief beleid

Tenslotte, de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO)  heeft het Europese beleid geëvalueerd. Wel 15 Europese landen hebben ervaringen met voedselkeuzelogo’s. Er ging wel eens wat mis, daar weten we in Nederland alles van (in mijn volgende blog ga ik hier dieper op in).

Dit alles heeft geleid tot een aantal succesfactoren die de WHO in zijn aanbevelingen beschrijft:

• De overheid moet aan het stuur zitten
• Alle betrokkenen (zoals industrie, maatschappelijke organisaties, experts) moeten worden meegenomen in de implementatie van het logo
• Een uitgebreide communicatie campagne ondersteunt zo’n implementatie
• De effectiviteit van het logo wordt geëvalueerd
• En, misschien wel de allerbelangrijkste: het voedselkeuzelogo is verplicht

Veel onderzoek, dus

Het onderzoek laat zien dat er potentiële gezondheidseffecten zijn van een voedselkeuzelogo. Het effect van productverbetering is het meest veelbelovend. Daarom pleit de Europese Farm to Fork strategie ook voor een verplicht voedselkeuzelogo. En ziet de WHO de voordelen van een verplicht voedselkeuzelogo als onderdeel van beleid om gezondere keuzes te stimuleren.

Over het voedselkeuzelogo

Al 20 jaar is een voedselkeuzelogo 1 van mijn favoriete onderwerpen, als het gaat om een gezondere voedselomgeving. Je kunt het vanuit veel perspectieven bekijken: overheid, consument, voedingsmiddelensector, wetenschap. Een internationale wetenschappelijke commissie is in februari 2021 begonnen met de herziening van het algoritme van Nutriscore. De discussie over een verplicht voedselkeuzelogo in Europa is sinds de publicatie van de Farm to Fork Strategie weer opgelaaid . Kortom een goed moment voor een serie blogs over voedselkeuzelogo’s. Hierin probeer ik voedselkeuzelogo’s uit te leggen en wat volgens mij een oplossing kan zijn.